ការបកស្រាយច្បាប់អន្តរជាតិ៖ ភាពខុសគ្នាសំខាន់ៗរវាង ICJ និង ICC

ក្នុងយុគសម័យសាកលភាវូបនីយកម្ម សន្តិភាព និងយុត្តិធម៌អន្តរជាតិត្រូវបានថែរក្សាដោយស្ថាប័នច្បាប់សំខាន់ៗមួយចំនួន ដែលក្នុងចំណោមនោះ តុលាការយុត្តិធម៌អន្តរជាតិ (ICJ) និង តុលាការឧក្រិដ្ឋកម្មអន្តរជាតិ (ICC) ត្រូវបានគេលើកមកនិយាយញឹកញាប់បំផុត។ ថ្វីដ្បិតតែស្ថាប័នទាំងពីរនេះមានទីតាំងស្ថិតនៅទីក្រុងឡាអេ (The Hague) ប្រទេសហូឡង់ដូចគ្នា និងមានគោលដៅរួមក្នុងការជំរុញនីតិរដ្ឋក្តី ក៏តួនាទី ដែនសមត្ថកិច្ច និងជនដែលត្រូវកាត់ក្តីមានលក្ខណៈខុសគ្នាដាច់ស្រឡះពីគ្នា។

សម្រាប់កម្ពុជា តុលាការទាំងពីរនេះមានសារៈសំខាន់ជាប្រវត្តិសាស្ត្រ ដោយបានចូលរួមដោះស្រាយបញ្ហាដ៏រសើបបំផុតរបស់ជាតិ ដូចជាជម្លោះព្រំដែនប្រាសាទព្រះវិហារ និងការកាត់ក្តីមេដឹកនាំខ្មែរក្រហម។

អត្ថបទនេះនឹងលើកយកមកបង្ហាញពីភាពខុសគ្នាសំខាន់ៗរវាង ICJ និង ICC ទាំងទិដ្ឋភាពច្បាប់ ទាំងតាមរយៈបទពិសោធន៍ជាក់ស្តែងរបស់កម្ពុជា។

១. តុលាការយុត្តិធម៌អន្តរជាតិ (ICJ): តុលាការសម្រាប់រដ្ឋ

ក. ស្ថាប័ន និងគោលបំណង

ICJ ត្រូវបានបង្កើតឡើងនៅឆ្នាំ ១៩៤៥ ហើយចាប់ផ្តើមដំណើរការនៅឆ្នាំ ១៩៤៦។ វាគឺជាស្ថាប័នតុលាការសំខាន់តែមួយគត់របស់អង្គការសហប្រជាជាតិ (UN)។ ICJ ដំណើរការដោយផ្អែកលើ ធម្មនុញ្ញអង្គការសហប្រជាជាតិ។

គោលបំណងចម្បង៖ ដោះស្រាយជម្លោះរវាងរដ្ឋនឹងរដ្ឋ (State vs. State) ស្របតាមច្បាប់អន្តរជាតិ។ ICJ ក៏មានតួនាទីផ្តល់យោបល់ប្រឹក្សាច្បាប់ដល់ស្ថាប័ននានារបស់ UN ផងដែរ។

ខ. ដែនសមត្ថកិច្ច និងប្រភេទសំណុំរឿង

ICJ មានសមត្ថកិច្ចផ្តាច់មុខក្នុងការកាត់ក្តីតែរដ្ឋអធិបតេយ្យប៉ុណ្ណោះ។ បុគ្គល ក្រុមហ៊ុន ឬអង្គការក្រៅរដ្ឋាភិបាល មិនអាចប្តឹង ឬត្រូវប្តឹងនៅ ICJ បានឡើយ។

ប្រភេទជម្លោះដែល ICJ ដោះស្រាយមានជាអាទិ៍៖

• ជម្លោះអំពីអធិបតេយ្យភាពដែនដី និងព្រំដែន (ទាំងដីគោក និងដែនសមុទ្រ)។
• ជម្លោះអំពីការបកស្រាយសន្ធិសញ្ញា ឬកិច្ចព្រមព្រៀងអន្តរជាតិ។
• ជម្លោះស្តីពីការរំលោភលើកាតព្វកិច្ចច្បាប់អន្តរជាតិរបស់រដ្ឋមួយ។

គ. ករណីប្រាសាទព្រះវិហារ៖ តួនាទីរបស់ ICJ ក្នុងការដោះស្រាយជម្លោះរដ្ឋ

សម្រាប់កម្ពុជា ឧទាហរណ៍ជាក់ស្តែងដ៏ល្បីល្បាញបំផុតនៃតួនាទីរបស់ ICJ គឺករណីប្រាសាទព្រះវិហារ។

• សាលក្រមឆ្នាំ ១៩៦២: តុលាការបានសម្រេចថា ប្រាសាទព្រះវិហារស្ថិតនៅក្រោមអធិបតេយ្យភាពរបស់កម្ពុជា។ នេះគឺជាការសម្រេចដ៏សំខាន់មួយដែលបញ្ជាក់ពីការបកស្រាយផែនទី និងកាតព្វកិច្ចច្បាប់រវាងរដ្ឋ។
• សាលក្រមឆ្នាំ ២០១៣: កម្ពុជាបានស្នើសុំឱ្យ ICJ បកស្រាយសាលក្រមឆ្នាំ ១៩៦២ ឡើងវិញទាក់ទងនឹងតំបន់ជុំវិញប្រាសាទ។ ICJ បានសម្រេចថា ថៃមានកាតព្វកិច្ចត្រូវដកកងកម្លាំងយោធា ប៉ូលិស ឬឆ្មាំចេញពីតំបន់ជុំវិញប្រាសាទ និងតំបន់ថ្មដុះដែលកំណត់ដោយតុលាការ។

ករណីនេះបង្ហាញថា ICJ គឺជាវេទិកាច្បាប់ចុងក្រោយសម្រាប់រដ្ឋអធិបតេយ្យប្រើប្រាស់ច្បាប់អន្តរជាតិ ដើម្បីបញ្ចប់ជម្លោះដែលមិនអាចដោះស្រាយតាមរយៈការចរចា ឬនយោបាយ។

២. តុលាការឧក្រិដ្ឋកម្មអន្តរជាតិ (ICC): តុលាការសម្រាប់បុគ្គល

ក. ស្ថាប័ន និងគោលបំណង

ICC ត្រូវបានបង្កើតឡើងនៅឆ្នាំ ២០០២ ដោយផ្អែកលើ លក្ខន្តិកៈទីក្រុងរ៉ូម (Rome Statute)។ ICC គឺជាស្ថាប័នឯករាជ្យមួយ ដែលមិនមែនជាផ្នែកនៃអង្គការសហប្រជាជាតិទេ។

គោលបំណងចម្បង៖ ធានាការទទួលខុសត្រូវរបស់បុគ្គលដែលប្រព្រឹត្តបទឧក្រិដ្ឋអន្តរជាតិធ្ងន់ធ្ងរបំផុត។ គោលការណ៍របស់ ICC គឺដើម្បីបំពេញបន្ថែមដល់ប្រព័ន្ធតុលាការជាតិ (Complementarity Principle)។ ICC នឹងចូលធ្វើអន្តរាគមន៍លុះត្រាតែប្រព័ន្ធតុលាការរបស់រដ្ឋនោះមិនមានឆន្ទៈ ឬសមត្ថភាពក្នុងការកាត់ក្តីដោយខ្លួនឯង។

ខ. ដែនសមត្ថកិច្ច និងប្រភេទសំណុំរឿង

ICC មានសមត្ថកិច្ចផ្តាច់មុខក្នុងការកាត់ក្តីតែបុគ្គលប៉ុណ្ណោះ។ ICC មិនអាចកាត់ក្តីរដ្ឋ ឬប្រទេសបានឡើយ។

ប្រភេទឧក្រិដ្ឋកម្មធ្ងន់ធ្ងរដែល ICC ដោះស្រាយ៖

1. ឧក្រិដ្ឋកម្មប្រល័យពូជសាសន៍ (Genocide): ការប៉ុនប៉ងបំផ្លាញក្រុមជាតិ សាសន៍ ជាតិពន្ធុ ឬសាសនាមួយទាំងស្រុង ឬដោយផ្នែក។
2. ឧក្រិដ្ឋកម្មប្រឆាំងមនុស្សជាតិ (Crimes Against Humanity): ការវាយប្រហារជាប្រព័ន្ធ ឬទ្រង់ទ្រាយធំប្រឆាំងនឹងជនស៊ីវិល (ដូចជាការសម្លាប់ ការធ្វើទារុណកម្ម ការចាប់ជំរិត)។
3. ឧក្រិដ្ឋកម្មសង្គ្រាម (War Crimes): ការរំលោភបំពានធ្ងន់ធ្ងរលើច្បាប់មនុស្សធម៌អន្តរជាតិ (ដូចជាសន្ធិសញ្ញាទីក្រុងហ្សឺណែវ)។
4. ឧក្រិដ្ឋកម្មឈ្លានពាន (Crime of Aggression): ការធ្វើផែនការ ការផ្តើម ឬការប្រហារសកម្មភាពឈ្លានពានទ្រង់ទ្រាយធំដោយមេដឹកនាំនយោបាយ ឬយោធា។

គ. ឧក្រិដ្ឋកម្មនៅកម្ពុជា៖ ឧទាហរណ៍ស្រដៀងគ្នានៃការកាត់ទោសឧក្រិដ្ឋកម្មបុគ្គល

ថ្វីដ្បិតតែកម្ពុជាមិនស្ថិតក្រោមដែនសមត្ថកិច្ចផ្ទាល់នៃ ICC សម្រាប់ឧក្រិដ្ឋកម្មសម័យខ្មែរក្រហមក៏ដោយ ក៏តុលាការជំនុំជម្រះវិសាមញ្ញក្នុងអង្គជំនុំជម្រះកម្ពុជា (ECCC ឬ តុលាការខ្មែរក្រហម) ត្រូវបានបង្កើតឡើងដោយមានគោលដៅ និងទម្រង់ស្រដៀងនឹង ICC ដែរ គឺផ្តោតលើការកាត់ក្តីបុគ្គលដែលទទួលខុសត្រូវចំពោះឧក្រិដ្ឋកម្មធ្ងន់ធ្ងរ។

• ECCC: បានកាត់ក្តីមេដឹកនាំជាន់ខ្ពស់នៃរបបកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យចំពោះឧក្រិដ្ឋកម្មប្រល័យពូជសាសន៍ ឧក្រិដ្ឋកម្មប្រឆាំងមនុស្សជាតិ និងឧក្រិដ្ឋកម្មសង្គ្រាម។
• ភាពស្រដៀងគ្នាទៅនឹង ICC: ECCC និង ICC សុទ្ធតែផ្តោតលើឧក្រិដ្ឋកម្មស្នូលធ្ងន់ធ្ងរបំផុត និងកំណត់ការទទួលខុសត្រូវទៅលើមេដឹកនាំបុគ្គលដែលបានបញ្ជា ឬអនុវត្តសកម្មភាពទាំងនោះ។

៣. តារាងសង្ខេបភាពខុសគ្នាសំខាន់ៗ

លក្ខណៈវិនិច្ឆ័យ	តុលាការយុត្តិធម៌អន្តរជាតិ (ICJ)	តុលាការឧក្រិដ្ឋកម្មអន្តរជាតិ (ICC)
មូលដ្ឋានច្បាប់	ធម្មនុញ្ញអង្គការសហប្រជាជាតិ (UN Charter)	លក្ខន្តិកៈទីក្រុងរ៉ូម (Rome Statute)
ទំនាក់ទំនងជាមួយ UN	ស្ថាប័នសំខាន់របស់ UN	ស្ថាប័នឯករាជ្យ
អ្នកដែលត្រូវកាត់ក្តី	រដ្ឋ (ប្រទេស)	បុគ្គល (មេដឹកនាំ)
ប្រភេទច្បាប់	ច្បាប់អន្តរជាតិសាធារណៈ	ច្បាប់ឧក្រិដ្ឋកម្មអន្តរជាតិ
ករណីកម្ពុជា	ប្រាសាទព្រះវិហារ (ជម្លោះរដ្ឋនឹងរដ្ឋ)	ECCC/ខ្មែរក្រហម (ឧទាហរណ៍ស្រដៀងនៃការកាត់ក្តីបុគ្គល)

សេចក្តីសន្និដ្ឋាន

ជាសរុបមក ICJ និង ICC តំណាងឱ្យសសរស្តម្ភពីរផ្សេងគ្នានៃប្រព័ន្ធយុត្តិធម៌អន្តរជាតិ។ ICJ ដើរតួជាអ្នកកាត់ក្តីជម្លោះរដ្ឋនឹងរដ្ឋ ដោយរក្សាបាននូវសណ្តាប់ធ្នាប់អន្តរជាតិ និងបកស្រាយកាតព្វកិច្ចរវាងប្រទេសនានា ដូចករណីដ៏សំខាន់របស់ប្រាសាទព្រះវិហារ។ ចំណែកឯ ICC (ឬស្ថាប័នស្រដៀងគ្នាដូចជា ECCC) ដើរតួនាទីក្នុងការផ្តល់យុត្តិធម៌សម្រាប់ជនរងគ្រោះ ដោយកំណត់ការទទួលខុសត្រូវទៅលើបុគ្គលដែលប្រព្រឹត្តបទឧក្រិដ្ឋដ៏ឃោរឃៅបំផុតប្រឆាំងមនុស្សជាតិ ដែលជាកត្តាសំខាន់ក្នុងការទប់ស្កាត់ការកើតឡើងវិញនូវសោកនាដកម្មនានាដូចសម័យខ្មែរក្រហម។ ការយល់ដឹងពីភាពខុសគ្នារវាងតុលាការទាំងពីរនេះ គឺជាគន្លឹះដើម្បីបកស្រាយបានត្រឹមត្រូវអំពីការអនុវត្តច្បាប់អន្តរជាតិនៅក្នុងពិភពលោកបច្ចុប្បន្ន។

អានបន្ថែម៖ CDI និងការទូតសន្តិភាពកម្ពុជា៖ វិភាគស៊ីជម្រៅលើឥទ្ធិពលអង្គការនយោបាយកណ្តាលអន្តរជាតិ ក្នុងការអំពាវនាវដោះស្រាយជម្លោះព្រំដែន

❓ សំណួរដែលសួរញឹកញាប់អំពី ICJ និង ICC

១. តើអ្វីជាភាពខុសគ្នាគ្រឹះបំផុតរវាង ICJ និង ICC?

ភាពខុសគ្នាគ្រឹះគឺ កម្មវត្ថុនៃបណ្តឹង (Subject Matter)។ ICJ គឺជាតុលាការដែលដោះស្រាយវិវាទរវាង រដ្ឋ និងរដ្ឋ (State vs. State) ទៅលើបញ្ហាច្បាប់អន្តរជាតិ។ ចំណែកឯ ICC គឺជាតុលាការដែលកាត់ទោស បុគ្គលម្នាក់ៗ (Individuals) ចំពោះឧក្រិដ្ឋកម្មធ្ងន់ធ្ងរអន្តរជាតិ (ដូចជា ឧក្រិដ្ឋកម្មប្រល័យពូជសាសន៍)។

២. តើស្ថាប័ននីមួយៗត្រូវបានបង្កើតឡើងដោយឯកសារអ្វី?

ICJ ត្រូវបានបង្កើតឡើងដោយ ធម្មនុញ្ញអង្គការសហប្រជាជាតិ (UN Charter) ក្នុងឆ្នាំ ១៩៤៥ ហើយជាស្ថាប័នតុលាការសំខាន់របស់អង្គការសហប្រជាជាតិ។ រីឯ ICC ត្រូវបានបង្កើតឡើងដោយ ធម្មនុញ្ញទីក្រុងរ៉ូម (Rome Statute) ក្នុងឆ្នាំ ២០០២ ហើយជាស្ថាប័នឯករាជ្យដែលមិនមែនជាផ្នែកនៃអង្គការសហប្រជាជាតិ។

៣. តើ ICJ មានសមត្ថកិច្ចក្នុងការកាត់ទោសបុគ្គល ឬដាក់ទណ្ឌកម្មដែរឬទេ?

ICJ មិនមានសមត្ថកិច្ចកាត់ទោសបុគ្គល ឬដាក់ទណ្ឌកម្មដូចពន្ធនាគារឡើយ។ តុលាការនេះមានភារកិច្ចសម្រេចថា តើរដ្ឋណាមួយបានបំពានកាតព្វកិច្ចច្បាប់អន្តរជាតិហើយឬនៅ។ ការសម្រេចរបស់ ICJ គឺតម្រូវឱ្យរដ្ឋគោរពតាម ជាពិសេសការអនុវត្តតាមការសម្រេចរបស់ក្រុមប្រឹក្សាសន្តិសុខ UN។

៤. តើ ICC អាចចាត់វិធានការលើឧក្រិដ្ឋកម្មអ្វីខ្លះ?

ICC មានសមត្ថកិច្ចកាត់ទោសបុគ្គលលើឧក្រិដ្ឋកម្មអន្តរជាតិធ្ងន់ធ្ងរចំនួនបួន៖ ១) ឧក្រិដ្ឋកម្មប្រល័យពូជសាសន៍ (Genocide), ២) ឧក្រិដ្ឋកម្មប្រឆាំងមនុស្សជាតិ (Crimes Against Humanity), ៣) ឧក្រិដ្ឋកម្មសង្គ្រាម (War Crimes), និង ៤) ឧក្រិដ្ឋកម្មឈ្លានពាន (Crime of Aggression)។

៥. តើទីស្នាក់ការកណ្តាលរបស់ស្ថាប័នទាំងពីរស្ថិតនៅទីក្រុងតែមួយឬទេ?

ទីស្នាក់ការកណ្តាលរបស់ស្ថាប័នទាំងពីរគឺស្ថិតនៅ ទីក្រុងឡាអេ (The Hague) ប្រទេសហូឡង់ដូចគ្នា។ នេះហើយជាមូលហេតុដែលស្ថាប័នទាំងពីរត្រូវបានច្រឡំគ្នាញឹកញាប់។ ICJ ស្ថិតនៅក្នុង Peace Palace ខណៈ ICC ស្ថិតនៅក្នុងអគារដាច់ដោយឡែកមួយទៀតក្នុងទីក្រុងដដែល។