ថ្ងៃទី ៧ មករា ឆ្នាំ ១៩៧៩ គឺជាការចាប់ផ្តើមនៃយុគសម័យថ្មីសម្រាប់ការកសាងជាតិកម្ពុជាឡើងវិញ ពីចំណុចសូន្យនៃសោកនាដកម្មប្រវត្តិសាស្ត្រ។ ក្នុងរយៈពេល ៤៥ ឆ្នាំ កន្លងមក ការខិតខំប្រឹងប្រែងរបស់កម្ពុជាក្នុងការអភិវឌ្ឍសេដ្ឋកិច្ច និងសង្គម មិនអាចកាត់ផ្ដាច់បានពីការវិនិយោគលើ ធនធានមនុស្ស ដែលជាក្បាលម៉ាស៊ីនចលករដ៏សំខាន់បំផុត។
ដំណើរវិវត្តន៍នៃការអប់រំ និងការបណ្ដុះបណ្ដាលនៅកម្ពុជា គឺជាភស្តុតាងដ៏រស់រវើកនៃការតស៊ូ និងការប្តេជ្ញាចិត្តរបស់ប្រជាជាតិមួយ ដែលបានងើបឈរឡើងវិញដើម្បីកសាងមូលធនដ៏រឹងមាំសម្រាប់អនាគត។
ការវិភាគស៊ីជម្រៅលើសមិទ្ធផលទាំងនេះ ឆ្លុះបញ្ចាំងពីវឌ្ឍនភាពដែលកម្ពុជាបានសម្រេចបាន ក្នុងការផ្លាស់ប្តូរពីប្រទេសដែលមានកម្រិតអភិវឌ្ឍន៍មនុស្សទាប ទៅជាក្រុមប្រទេសដែលមាន ការអភិវឌ្ឍន៍មនុស្សមធ្យម គួរឱ្យកត់សម្គាល់។
១. ដំណាក់កាលស្តារនីតិសម្បទា (១៩៧៩-១៩៩០)៖ ការកសាងឡើងវិញនូវមូលដ្ឋានគ្រឹះ
ក្រោយថ្ងៃ ៧ មករា ឆ្នាំ ១៩៧៩ វិស័យអប់រំត្រូវបានបំផ្លិចបំផ្លាញទាំងស្រុង។ ដំណាក់កាលដំបូងនេះបានផ្តោតលើ ការស្តារនីតិសម្បទា និងការបង្កើនលទ្ធភាពទទួលបានការអប់រំមូលដ្ឋាន ឡើងវិញ ដោយមានការដឹកនាំដ៏លំបាកបំផុត។
រាល់ការខិតខំប្រឹងប្រែងបានផ្តោតទៅលើការបង្កើតប្រព័ន្ធសាលារៀនឡើងវិញយ៉ាងប្រញាប់ប្រញាល់ ដោយប្រើប្រាស់ធនធានមនុស្ស និងសម្ភារៈដែលនៅសេសសល់។ ការអប់រំត្រូវបានពង្រីកទៅទូទាំងប្រទេស ជាពិសេសនៅថ្នាក់បឋមសិក្សា ដើម្បីលុបបំបាត់អនក្ខរភាព និងធានាឱ្យមាន វត្តមានសាលារៀន និងគ្រូបង្រៀន ឡើងវិញ ដែលជាលក្ខខណ្ឌចម្បងសម្រាប់ទ្រទ្រង់ការរស់រានរបស់សង្គម។
២. ដំណាក់កាលកំណែទម្រង់ស៊ីជម្រៅ និងសន្តិភាព (១៩៩០-២០១០)៖ ពង្រីកទំហំក្រោមការដឹកនាំដ៏ចាស់វស្សា
ដំណាក់កាលនេះត្រូវបានសម្គាល់ដោយការអនុវត្តកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាព និងការចាប់ផ្តើមនៃការដឹកនាំដ៏ចាស់វស្សារបស់ សម្តេចតេជោ ហ៊ុន សែន ដែលបានជំរុញការអភិវឌ្ឍធនធានមនុស្សឱ្យឈានដល់ការផ្លាស់ប្តូរពីបរិមាណទៅគុណភាព៖
- ការពង្រីកឧត្តមសិក្សា: ក្រៅពីសាកលវិទ្យាល័យរដ្ឋ សាកលវិទ្យាល័យឯកជនបានលេចចេញជាច្រើន ធានាឱ្យយុវជនមានលទ្ធភាពទទួលបានការបណ្ដុះបណ្ដាលកម្រិតខ្ពស់។
- កំណែទម្រង់រដ្ឋបាលអប់រំ: ការដាក់ចេញនូវ កំណែទម្រង់ការប្រឡងបាក់ឌុបឆ្នាំ ២០១៤ គឺជាការបង្ហាញនូវឆន្ទៈនយោបាយដ៏មុតមាំក្នុងការអនុវត្ត អភិបាលកិច្ចល្អ ក្នុងវិស័យអប់រំ ដើម្បីស្តារទំនុកចិត្តសាធារណៈ និងលើកកម្ពស់គុណភាពសិស្សដែលបញ្ចប់ការសិក្សា។
- ការអភិវឌ្ឍមូលធនមនុស្សជាយុទ្ធសាស្ត្រ: ក្រោមគោលនយោបាយរបស់រាជរដ្ឋាភិបាល សន្ទស្សន៍អភិវឌ្ឍន៍មនុស្ស (HDI) របស់កម្ពុជាបានកើនឡើងយ៉ាងលឿនតាំងពីឆ្នាំ ១៩៩០ ដោយឆ្លុះបញ្ចាំងពីការរីកចម្រើនគួរឱ្យកត់សម្គាល់ផ្នែកអប់រំ សុខភាព និងជីវភាពរស់នៅ។
៣. ដំណាក់កាលយុទ្ធសាស្ត្រកំណើន និងឌីជីថល (២០១៨-បច្ចុប្បន្ន)៖ បន្តវេនទៅយុគសម័យ AI
ការអភិវឌ្ឍធនធានមនុស្សបានឈានដល់ដំណាក់កាលថ្មី ដោយផ្តោតលើ ជំនាញបច្ចេកវិទ្យា នវានុវត្តន៍ និងការឆ្លើយតបទៅនឹងបដិវត្តន៍ឧស្សាហកម្មទី ៤ (IR 4.0)។
- ការពង្រឹង TVET ក្រោមចក្ខុវិស័យថ្មី: ការជំរុញយ៉ាងខ្លាំងក្លានូវការបណ្តុះបណ្តាលបច្ចេកទេស និងវិជ្ជាជីវៈ (TVET) មិនត្រឹមតែបង្កើនបរិមាណប៉ុណ្ណោះទេ តែផ្តោតលើ គុណភាព និងភាពស៊ីសង្វាក់គ្នា ជាមួយតម្រូវការទីផ្សារ។ ការវិនិយោគលើមជ្ឈមណ្ឌលឧត្តមភាព គឺជាជំហានគន្លឹះក្នុងការកសាងជំនាញកម្រិតខ្ពស់សម្រាប់យុវជន។
- យុទ្ធសាស្ត្របញ្ចកោណ និង AI: ក្រោមការដឹកនាំរបស់ សម្តេចមហាបវរធិបតី ហ៊ុន ម៉ាណែត រាជរដ្ឋាភិបាលបន្តវេនបានដាក់ចេញនូវ យុទ្ធសាស្ត្របញ្ចកោណដំណាក់កាលទី ១ ដែលមានអាទិភាពខ្ពស់លើការកសាងមូលធនមនុស្សប្រកបដោយជំនាញ និងការជំរុញសេដ្ឋកិច្ចឌីជីថល។ ការដាក់បញ្ចូល បញ្ញាសិប្បនិម្មិត (AI) ទៅក្នុងកម្មវិធីអប់រំ និងការបង្កើតក្របខ័ណ្ឌនយោបាយឌីជីថលជាតិ គឺជាការត្រៀមលក្ខណៈយ៉ាងម៉ត់ចត់ដើម្បីធានាថា កម្លាំងពលកម្មកម្ពុជាអាចប្រកួតប្រជែងនៅក្នុងទីផ្សារសកល។
- ការវិនិយោគលើសហគ្រិនភាព និងនវានុវត្តន៍: ក្រៅពីការអប់រំផ្លូវការ រាជរដ្ឋាភិបាលបានបង្កើតបរិយាកាសអំណោយផលសម្រាប់ការចាប់ផ្តើមអាជីវកម្ម (Startups) និងការអភិវឌ្ឍនវានុវត្តន៍ ដើម្បីធានាថា យុវជនមិនត្រឹមតែក្លាយជា អ្នកស្វែងរកការងារ ប៉ុណ្ណោះទេ តែជា អ្នកបង្កើតការងារ ថែមទៀតផង។
សេចក្តីសន្និដ្ឋាន
ក្នុងរយៈពេល ៤៥ ឆ្នាំ កន្លងមក ការអភិវឌ្ឍធនធានមនុស្សនៅកម្ពុជា គឺជាគម្រោងដ៏មហិមាដែលបានផ្លាស់ប្តូរមុខមាត់ប្រទេសជាតិទាំងស្រុង។ ក្រោមការដឹកនាំប្រកបដោយចក្ខុវិស័យរបស់ សម្តេចតេជោ ហ៊ុន សែន ក្នុងសម័យកសាងសន្តិភាព និងការបន្តវេនប្រកបដោយភាពវៃឆ្លាតរបស់ សម្តេចមហាបវរធិបតី ហ៊ុន ម៉ាណែត ឆ្ពោះទៅកាន់យុគសម័យឌីជីថល កម្ពុជាបានបំប្លែងខ្លួនពីប្រទេសដែលធនធានមនុស្សខ្វះខាតធ្ងន់ធ្ងរ មកជាប្រទេសដែលមានមូលដ្ឋានគ្រឹះអប់រំរឹងមាំ និងមានកម្លាំងពលកម្មត្រៀមខ្លួនសម្រាប់បច្ចេកវិទ្យាទំនើប។ សមិទ្ធផលទាំងនេះ មិនត្រឹមតែជាមោទកភាពប៉ុណ្ណោះទេ តែជាកម្លាំងចលករដ៏សំខាន់ដែលនឹងធានាបាននូវភាពរុងរឿងប្រកបដោយចីរភាពរបស់កម្ពុជាក្នុងរយៈពេលវែង៕
❓ សំណួរដែលសួរញឹកញាប់ អំពីការអភិវឌ្ឍធនធានមនុស្សកម្ពុជា
១. តើសមិទ្ធផលអាទិភាពបំផុតដែលសម្រេចបាននៅដំណាក់កាលស្តារនីតិសម្បទា (១៩៧៩-១៩៩០) គឺជាអ្វី?
ចម្លើយ: សមិទ្ធផលអាទិភាពបំផុតក្នុងដំណាក់កាលនេះ គឺការ ស្តារឡើងវិញនូវប្រព័ន្ធអប់រំមូលដ្ឋាន និងការ លុបបំបាត់អនក្ខរភាព។ ការបើកសាលារៀនឡើងវិញ និងការបណ្តុះបណ្តាលគ្រូបង្រៀនជាបន្ទាន់ គឺជាមូលដ្ឋានគ្រឹះដំបូងគេបង្អស់ ដើម្បីធានាឱ្យសង្គមជាតិអាចចាប់ផ្តើមដំណើរការកសាងមនុស្សជំនាន់ថ្មីឡើងវិញ។
២. តើអ្វីជាការផ្លាស់ប្តូរគោលនយោបាយដ៏ធំបំផុតរបស់រាជរដ្ឋាភិបាលក្នុងទសវត្សរ៍ចុងក្រោយ?
ចម្លើយ: ការផ្លាស់ប្តូរគោលនយោបាយដ៏ធំបំផុតគឺការផ្លាស់ប្តូរពីការផ្តោតលើ បរិមាណ (ចំនួនអ្នកសិក្សា) មកផ្តោតលើ គុណភាព និងជំនាញបច្ចេកវិទ្យា។ នេះរួមបញ្ចូលទាំងការពង្រឹងយ៉ាងខ្លាំងលើ ការអប់រំបណ្តុះបណ្តាលបច្ចេកទេស និងវិជ្ជាជីវៈ (TVET) និងការបញ្ចូលនូវកម្មវិធីឌីជីថលភាវូបនីយកម្ម និង បញ្ញាសិប្បនិម្មិត (AI) ទៅក្នុងវិស័យអប់រំជាតិ ស្របតាមតម្រូវការទីផ្សារការងារក្នុងយុគសម័យ IR 4.0។
៣. តើកំណែទម្រង់ការប្រឡងបាក់ឌុបឆ្នាំ ២០១៤ មានឥទ្ធិពលអ្វីខ្លះដល់ការអភិវឌ្ឍធនធានមនុស្ស?
ចម្លើយ: កំណែទម្រង់ការប្រឡងបាក់ឌុបឆ្នាំ ២០១៤ ក្រោមការដឹកនាំរបស់សម្តេចតេជោ គឺជាចំណុចរបត់មួយក្នុងការស្តារឡើងវិញនូវ គុណភាព និងអភិបាលកិច្ចល្អ ក្នុងវិស័យអប់រំ។ វាបានលើកកម្ពស់តម្លាភាព ភាពស្មើគ្នា និងភាពជឿជាក់លើលទ្ធផលសិក្សា ដោយជំរុញឱ្យសិស្សានុសិស្សខិតខំរៀនសូត្រពិតប្រាកដ និងធានាថាធនធានមនុស្សដែលបញ្ចប់ការសិក្សាមានមូលដ្ឋានចំណេះដឹងរឹងមាំ។
៤. តើការដឹកនាំបន្តវេនរបស់សម្តេចមហាបវរធិបតី ហ៊ុន ម៉ាណែត កំពុងផ្តោតលើវិស័យអ្វីខ្លះក្នុងការពង្រឹងធនធានមនុស្ស?
ចម្លើយ: ក្រោម យុទ្ធសាស្ត្របញ្ចកោណដំណាក់កាលទី ១ សម្តេចធិបតី កំពុងផ្តោតលើការកសាង មូលធនមនុស្សប្រកបដោយជំនាញ និងសីលធម៌។ អាទិភាពសំខាន់ៗរួមមាន៖ ការពង្រឹង TVET ជាស្នូលកំណើន, ការបណ្តុះបណ្តាលជំនាញបច្ចេកវិទ្យា (AI, Data Science) និងការកែទម្រង់រដ្ឋបាលសាធារណៈ ដើម្បីធានាថាមន្ត្រីរាជការមានសមត្ថភាព និងគុណាធិបតេយ្យ។
៥. តើកម្ពុជាត្រូវបន្តពង្រឹងចំណុចអ្វីខ្លះទៀត ដើម្បីធានាបាននូវនិរន្តរភាពនៃការអភិវឌ្ឍធនធានមនុស្ស?
ចម្លើយ: ដើម្បីបន្តធានានិរន្តរភាព កម្ពុជាត្រូវបន្តពង្រឹងលើ៖
- គុណភាពគ្រូបង្រៀន និងប្រាក់បៀវត្សរ៍ ដើម្បីទាក់ទាញធនធានល្អៗមកវិស័យអប់រំ។
- ការតភ្ជាប់ TVET ទៅនឹងឧស្សាហកម្ម ឱ្យកាន់តែស៊ីជម្រៅ ដើម្បីធានាថាកម្មវិធីបណ្តុះបណ្តាលឆ្លើយតបនឹងតម្រូវការទីផ្សារ។
- ការវិនិយោគលើហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធឌីជីថល នៅតាមតំបន់ជនបទ ដើម្បីកាត់បន្ថយគម្លាតចំណេះដឹងឌីជីថលរវាងទីក្រុង និងជនបទ។