ភ្នំពេញ៖ ចាប៉ីដងវែង មិនត្រឹមតែជាឧបករណ៍តន្ត្រីបុរាណប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែជា សក្ខីភាពរស់រវើក នៃភាពអត់ធ្មត់ និងការរស់រានមានជីវិតនៃវប្បធម៌ខ្មែរ។ មុនសម័យសង្គ្រាម ចាប៉ីគឺជាសិល្បៈដ៏ពេញនិយមដែលផ្សារភ្ជាប់ជីវភាពប្រចាំថ្ងៃរបស់ប្រជាពលរដ្ឋ តាមរយៈការនិទានរឿង កំប្លែង និងការអប់រំ។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ក្នុងអំឡុងរបបប្រល័យពូជសាសន៍ខ្មែរក្រហម (១៩៧៥-១៩៧៩) សិល្បៈដ៏មានតម្លៃនេះស្ទើរតែត្រូវ រលាយបាត់បង់ទាំងស្រុង។
I. ការដួលរលំដ៏សោកសៅ
ក្នុងរបបខ្មែរក្រហម សិល្បករចាប៉ីដងវែងជាច្រើនរូបត្រូវបានធ្វើទុក្ខបុកម្នេញ និងសម្លាប់ ខណៈការលេងចាប៉ី និងការបង្ហាញសិល្បៈត្រូវបានហាមឃាត់ដាច់ខាត។ ភាពវិនាសអន្តរាយនេះបានកាត់ផ្តាច់នូវ ខ្សែសង្វាក់បន្តវេននៃសិល្បៈ ដ៏សំខាន់ ដែលធ្វើឲ្យចំនួនគ្រូចាប៉ី និងសិល្បករមានការធ្លាក់ចុះយ៉ាងគំហុក។ នៅពេលដែលប្រទេសជាតិត្រូវបានរំដោះ គេសង្កេតឃើញថា ចំនួនសិល្បករចាប៉ីដែលនៅរស់រានមានជីវិតអាចរាប់បានតែ ប្រហែលមួយក្តាប់តូចប៉ុណ្ណោះ។
II. ដំណើរការដ៏លំបាកឆ្ពោះទៅរកការរស់ឡើងវិញ
ចាប់ពីក្រោយឆ្នាំ ១៩៧៩ កិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងដ៏លំបាកក្នុងការស្តារសិល្បៈចាប៉ីដងវែងឡើងវិញបានចាប់ផ្តើម។ ក្រុមអ្នកជំនាញផ្នែកវប្បធម៌ និងសិល្បករដែលនៅរស់រានមានជីវិត បានសហការគ្នាយ៉ាងស្វិតស្វាញដើម្បី៖
- ប្រមូលផ្ដុំចំណេះដឹង: ស្វែងរកគ្រូចាប៉ីចាស់ៗ និងប្រមូលផ្តុំនូវចំណេះដឹង បទចម្រៀង និងបច្ចេកទេសលេងដែលនៅសេសសល់។
- បណ្តុះបណ្តាលសិស្សជំនាន់ថ្មី: ចាប់ផ្តើមវគ្គបណ្តុះបណ្តាលតូចៗ ដើម្បីបន្តបេតិកភណ្ឌនេះទៅយុវជនជំនាន់ក្រោយ។
- លើកកម្ពស់សាជាថ្មី: ផ្សព្វផ្សាយសិល្បៈចាប៉ីទៅកាន់សាធារណជនក្នុងកម្មវិធីជាតិ និងអន្តរជាតិ។
III. ការទទួលស្គាល់ពីអន្តរជាតិ
ជោគជ័យដ៏ធំនៃការខិតខំប្រឹងប្រែងនេះ គឺការដាក់បញ្ចូល «ចាប៉ីដងវែង» ទៅក្នុងបញ្ជីបេតិកភណ្ឌវប្បធម៌អរូបីនៃមនុស្សជាតិរបស់ អង្គការយូណេស្កូ (UNESCO) កាលពីថ្ងៃទី ៣០ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០១៦។
ការចុះបញ្ជីនេះមិនត្រឹមតែជាការទទួលស្គាល់ពី តម្លៃប្រវត្តិសាស្ត្រ និងវប្បធម៌ របស់ចាប៉ីប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែវាក៏ជា និមិត្តរូបនៃជ័យជំនះ របស់ប្រជាជាតិកម្ពុជាលើភាពសូន្យសុងដែលបន្សល់ទុកដោយរបបប្រល័យពូជសាសន៍។ ការរស់ឡើងវិញនៃចាប៉ីដងវែងបានបង្ហាញយ៉ាងច្បាស់ថា ទោះបីជាមានការបំផ្លិចបំផ្លាញយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរក៏ដោយ អត្តសញ្ញាណវប្បធម៌ របស់កម្ពុជានៅតែមិនអាចបំផ្លាញបាន។
បច្ចុប្បន្ន ក្រសួងស្ថាប័នពាក់ព័ន្ធ និងសិល្បករជំនាន់ថ្មី ប្តេជ្ញាបន្តរក្សា និងលើកកម្ពស់សិល្បៈចាប៉ីដងវែងឲ្យរីកចម្រើនថែមទៀត ដើម្បីធានាបាននូវនិរន្តរភាពនៃសិល្បៈមរតកដ៏មានតម្លៃនេះ៕